در مطلب قبل به تعریف جرم کلاهبرداری و بیان شرایط وقوع این جرم، پرداختیم و تعریف قانونی و ساده ای از این جرم ارائه کردیم.
در این مطلب به ارکان جرم کلاهبرداری و تفاوت آن با خیانت در امانت میپردازیم که البته ارکان کلاهبرداری بی ارتباط با شرایط وقوع جرم نیست اما همانطور که میدانید همه جرایم کیفری دارای سه رکن هستند که در این مقاله در مورد آنها توضیح داده و تفاوت آن را با جرم خیانت در امانت شرح میدهیم.
آنچه جرم کلاهبرداری را از سایر جرایم متمایز میکند و شرایط رسیدگی به آن را پیچیده میکند، دو ویژگی اصلی این جرم است اول مرکب بودن آن و دوم مقید به نتیجه بودن این جرم است که در مورد هر دو در مطلب اول از این سلسله مطالب صحبت کردیم به طورکلی مرکب بودن کلاهبرداری مربوط به سه عنصر بیان شده در قانون یعنی استفاده از وسایل متقلبانه، فریب قربانی و بردن مال او میباشد.
در این مطلب برای شناخت دقیق تر این جرم از نظر قانون کیفری، ارکان کلاهبرداری را شرح میدهیم.
ارکان جرم کلاهبرداری
همانطور که در توضیحات اولیه به آن اشاره شد، کلاهبرداری نیز مانند تمام جرایم کیفری نیازمند وقوع سه شرط و رکن میباشد. رکن مادی، معنوی و قانونی شروطی هستند که برای وقوع این جرم باید فراهم شوند.
رکن مادی
لازمه این شرط برای جرم کلاهبرداری انجام کاری از سوی شخص کلاهبردار است نه عدم انجام کار!
مثلا اگر شخصی در هنگام فروش خانه خود معایب آن را به خریدار بازگو نکند و شخص خریدار پس از خریدن خانه و مستقر شدن در آن متضرر شود، در این صورت نمی‌توان فروشنده را کلاهبردار نامید. چراکه حتی اگر سوء نیت فروشنده محرز باشد باز هم نگفتن معایب خانه به معنای دروغ گفتن نیست.(هرچند در این حالت نیز قانون راه های مشخصی برای رسیدن خریدار به حق خود پیش بینی کرده است اما این حالت مصداق کلاهبرداری نیست.)
اما اگر همین فرد ملک دارای مشکل خود را با فریب و دروغ و سوءاستفاده از ناآگاهی فرد خریدار بفروشد و یا خود را فردی سرشناس معرفی کند و از موقعیت جعلی خود استفاده کند مرتکب جرم کلاهبرداری شده است. برای تحقق شرط مادی نیز نیاز به اثبات موارد زیر است:
۱ وسایل و القاب و عناوینی که کلاهبردار برای فریب مال‌باخته استفاده کرده، تقلبی بوده باشد.
۲ مال‌باخته با وجود ناآگاهی از تقلبی بودن وسایل فریب کلاهبردار را خورده باشد.
۳ مال برده شده و تصرف شده توسط کلاهبردار متعلق به دیگری باشد.
رکن معنوی یا روانی
رکن معنوی یا روانی تحقق کلاهبرداری همان سوءنیت فرد کلاهبردار است. اثبات سوء نیت نیز مانند تمام جرائم کیفری دو مرحله دارد که باید هر دو مرحله مورد تأیید دادگاه قرار گیرد. سوءنیت عام؛ در واقع قصد عمد کلاهبردار برای استفاده از روش ها و ابزارهای متقلبانه و دروغگویی برای فریب مال‌باخته است. سوءنیت خاص نیز به معنی داشتن قصد عمد فرد کلاهبردار از بردن مال دیگری است. این مرحله در واقع مهمترین مرحله اثبات هر جرم است که باید عمدی بودن قصد کلاهبردار برای ارتکاب جرم از طرف شاکی اثبات شود. در غیر این صورت دو شرط دیگر بی‌معنی خواهند بود.
به طور کلی برای اثبات و تحقق جرم کلاهبرداری مدارک و شرایط مختلفی لازم است. به همین دلیل نیز اثبات جرم کلاهبرداری یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین کارهای کیفری است. از این رو بهتر است حتماً قبل از مراجعه به دادگاه برای مطرح کردن شکایت با یک وکیل باتجربه در این باره مشورت کنید.
رکن قانونی
همانطور که در بالا به آن اشاره شد، رکن قانونی کلاهبرداری، اولین ماده قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاص و کلاهبرداری، می باشد. البته در این قانون دو تبصره نیز وجود دارد.
تبصره اول بیان میکند؛ اگر شرایطی به وجود آید که بتوان به مجرم تخفیف داد، دادگاه میتواند با در نظر داشتن ضوابط مربوط به تخفیف مجازات، مجرم را تنها به حداقل مجازات مقرر که همان حبس و محروم کردن ابدی از خدمات دولتی است، محکوم کند. اما در این موارد دادگاه اجازه تعلیق اجرای حکم را ندارد.
و در تبصره دوم آمد است که، اگر فردی قصد کلاهبرداری را داشته باشد با توجه به شرایط و پیشرفت او در ارتکاب جرم، دادگاه میتواند حداقل مجازات این جرم را برای او در نظر بگیرد. اما اگر کاری که انجام داده نیز جرم تلقی شود، فرد مرتکب، محکوم به مجازات اصلی آن جرم نیز خواهد شد.
در اینجا قانون برای خدمه دولت شرایط سختگیرانه تری را در نظر گرفته که برای مدیران کل و بالاتر میتواند انفصال و محرومیت مادام العمر از خدمات دولتی را به همراه داشته باشد و برای سایر کارمندان دولت میتواند شش ماه تا سه سال محرومیت در پی داشته باشد.
تفاوت کلاهبرداری با خیانت در امانت
در مطلب دیگری از سایت ندای وکیل به صورت مفصل در مورد جرم خیانت در امانت توضیح خواهیم داد اما در اینجا مهمترین تفاوت های این دو جرم را بیان میکنیم تا در تشخیص ظاهری دچار اشتباه نشوید هرچند تشخیص مصادیق و تحلیل این جرایم با مطالعه این مطالب شدنی نیست و بهتر است حتما با وکیل خود مشورت کنید.
در ابتدای مطلب قبل با ذکر یک مثال بیان کردیم که بسیاری از مردم در هر موقعیتی که حقی از آنها ضایع میشود و مالشان را از دست میدهند تصور میکنند که جرم کلاهبرداری اتفاق افتاده است. در مثال بیان شده فرد پولی را به یک فرد یا شرکت میدهد تا در ازای آن در زمان مشخصی سکه یا طلا دریافت کند اما عملا به دلیل کاغذی بودن این نوع معاملات اکثر افراد متضرر میشوند و پول خود را از دست میدهند در این مثال فرد با اختیار خود پول را واریز کرده است و در زمان دریافت سکه یا اصل پول، طرف مقابل به تعهداتش عمل نمیکند. بنابراین اولین تفاوت کلاهبرداری با خیانت در امانت در همینجا روشن میشود که در کلاهبرداری گیرنده مال با استفاده از روش ها دروغ ها و وسایل خاصی اعتماد قربانی را جلب میکند و مال او را تصاحب میکند در حالی که در جرم خیانت در امانت، قربانی با اختیار خود پول را به فرد دیگری میدهد.
البته در مثال گفته شده یک شباهت میان کلاهبرداری و خیانت در امانت اتفاق افتاده که در هر دو مجرم از پول دریافت شده سود برده است اما در همه موارد اینگونه نیست در جرم خیانت در امانت مهم نیست که مجرم از این عمل سودی برده است یا خیر صرفا همین که از پس دادن پول سر باز بزند مرتکب جرم شده است حال میخواهد سودی ببرد یا خیر اما در کلاهبرداری سود بردن مجرم مهم است.
در واقع در کلاهبرداری صرفا اینکه فرد قصد و نیت وارد کردن ضرر به قربانی را داشته باشد، کافی نیست اما در جرم خیانت در امانت همین که قصد وارد کردن ضرر به صاحب مال یا متصرف وجود داشته کافی است بنابراین امینی که مال مورد امانت را عمدا تلف می کند مرتکب خیانت در امانت می شود هر چند که سودی نمی برد.
در کلاهبرداری همین که مجرم پول را بگیرد جرم اتفاق افتاده است اما در خیانت در امانت اینطور نیست و پس از گرفتن مال باید رفتاری همچون تصاحب ، تلف کردن، اشتباه و گم کردم انجام شود تا بگوییم جرم محقق شده است.
تفاوت مجازات در کلاهبرداری و خیانت در امانت
به طور کلی مجازات کلاهبرداری به مراتب سنگین تر از خیانت در امانت است. مجازات خیانت در امانت مطابق اخرین قوانین کشور ، حبس از سه ماه تا یکسال و نیم میباشد اما در کلاهبرداری حبس از یک سال تا هفت سال متغیر است و در شرایطی میتواند دو تا ده سال تعیین شود.
ضمنا هرگز امکان ندارد هر دو جرم باهم اتفاق بیفتد چرا که ماهیت این دو جرم متفاوت است، جرم کلاهبرداری مرکب است و وابسته به عوامل سه گانه است و باید همه عناصر باهم اتفاق بیفتد در حالی که در خیانت در امانت صرفا همینکه فرد مال را پس ندهد جرم اتفاق افتاده و شرایط دیگری لازم ندارد.
در این مطلب بیشتر با جرم کلاهبرداری آشنا شدیم و یکی از اشتباهات شایع در بین مردم را نیز بیان کردیم در مطلب جداگانه ای به صورت کامل در مورد جرم خیانت در امانت توضیح خواهیم داد و در مطلب سوم و پایانی از بررسی کلاهبرداری به حالت های خاص کلاهبرداری میپردازیم.
ضمنا در صورتی که خودتان یا اطرافیانتان درگیر این جرایم شده اند تجربیات خود را در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارید. ضمنا از قسمت تماس با ما میتوانید سوالات خود را از کارشناسان ما بپرسید و در تمامی پرونده های حقوقی هم در مرحله مشاوره و هم در مراحل دادرسی میتوانید از کمک تیم حقوقی ندای وکیل به سرپرستی خانم ندا حسنی بهره مند شوید.
