در میان اخبار بخش حوادث خبرگزاری‌ها، بدون شک دردناک‌ترین و غم‌انگیزترین خبرها، مربوط به کودکان است. اینکه پدری دختر چهارده ساله‌اش را به قتل برساند، یا کودکان زباله گردی که باید به جای درس خواندن و بازی کردن، در سطل‌های زباله به دنبال کودکی گمشده خود بگردند. و اخبار آن در هیچ کجا منتشر نمی‌شود، چون برای همه ما عادی شده و انگار جزیی از تصویر زشت شهرهای بزرگ است.
در همه‌جای دنیا کودکان به عنوان افرادی که نیاز به حمایت دارند، جایگاه ویژه ای دارند و همواره سعی شده هم در فرهنگ عامه و هم در مقررات، این حمایت نهادینه شود.
اگرچه در فرهنگ ما و در توصیه‌های دینی ما کودکان و نوجوانان جایگاه بسیار ویژه‌ای دارند. و همواره به رعایت حقوق آنان توصیه شده است. اما در چهارچوب قوانین کشور، ضعف‌های بسیار زیاد و جدی وجود دارد. که خوشبختانه در سال گذشته، بالاخره بعد از نزدیک بیست سال، با اجرایی شدن قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، بخش مهمی از این اشکالات و ضعف‌های ساختاری برطرف شد و امیدواریم در اجرای این قانون همه افراد و ارگان‌ها نهایت دقت را داشته باشند.در این قانون نیز به‌درستی برای همه افراد حتی مردم عادی، در قبال کودکان، وظایفی در نظر گرفته شده است، و تنها وظایف را متوجه کارکنان سازمان های مختلف ندانسته. چراکه اگر بخواهیم در وضع کودکان تغییر ملموسی ایجاد شود، همه افراد جامعه باید تلاش نمایند.
در این مقاله از سایت ندای وکیل به بررسی قانون حمایت از کودکان و نوجوانان و کنوانسیون جهانی حقوق کودک، می‌پردازیم و نقاط ضعف و قوت این قانون را بیان می‌کنیم، تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
کنوانسیون جهانی حقوق کودک
این کنوانسیون، مقبول‌ترین پیمان‌نامه در طول تاریخ سازمان ملل می‌باشد، چراکه تا کنون 193 کشور( تمامی اعضای سازمان ملل به جز ایالات متحده) به آن پیوسته‌اند.
این کنوانسیون در سال 1990 میلادی اجرایی شده و ایران نیز در سال 1372 با تصویب مجلس وقت و تایید شورای نگهبان، به آن ملحق شد.
در این کنوانسیون هر فرد کمتر از 18 سال کودک می‌باشد. و دارای یکسری حقوق اساسی است که به صورت مشخص به آنها اشاره شده، در مجموع این کنوانسیون دارای 54 بند می‌باشد. و تمامی حقوق پیرامون 4 اصل مهم، تعریف می‌شود که این اصول عبارتند از:
. هیچ کودکی نباید از تبعیض رنج ببرد.
. زمانی‌که در رابطه با کودکان تصمیم‌گیری می‌شود، باید مصالح عالیه آنان در راس قرار گیرد.
. کودکان حق حیات داشته و باید رشد کنند.
. کودکان حق دارند آزادانه عقاید و نظرات خود را ابراز کنند. و این نظرات در تمامی اموری که به آنها مربوط می‌شود، باید مورد توجه قرار گیرد.
نحوه تصویب و ابلاغ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان
در سال 1383 روند مطالعاتی این قانون آغاز شد. و پس از 5 سال، تدوین شد. و در اردیبهشت سال 1388 از طرف قوه قضاییه برای ارسال به مجلس، تقدیم دولت شد.
لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان، در مرداد ماه1390 باحذف 5 ماده، در هیئت دولت به تصویب رسید. و به مجلس ارسال شد. در سال 1392، کمیسیون قضایی مجلس، روند رسیدگی به این لایحه را آغاز نمود. و در سال 1397 به تصویب مجلس رسید. سپس به شورای نگهبان ارسال شد. اما در این مرحله سه بار قانون برای اصلاح به مجلس بازگشت و با اعمال تغییرات، در نهایت در اردیبهشت 1399 بالاخره این قانون برای اجرا به دولت ابلاغ شد. و درخرداد 1399، دولت این قانون را ابلاغ کرد.
تغییرات ایجاد شده به دنبال تصویب و اجرای قانون حمایت از کودکان و نوجوانان
تا قبل از تصویب قانون جدید در سال 99، قوانین و آیین‌نامه‌های دیگری مبنای عمل ضابطان و مجریان قانون بوده است. از جمله آیین‌نامه ساماندهی کودکان کار و خیابان، همچنین پیوستن ایران به کنوانسیون حقوق کودک نیز باعث شده بود تا حدودی ساختارها و نهادها، وظایف خود را بشناسند و اقداماتی صورت بگیرد. اما ضعف‌های مهم در همه این آیین‌نامه‌ها و قوانین، و از طرفی نبود ضمانت اجرایی و وجود نهادهای ناکارآمد مانع از تحقق اهداف میشد. و با تصویب قانون جدید تا حدی این مشکلات برطرف شده.
برای بررسی قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بهتر است تغییرات این قانون به نسبت قوانین قبلی را مرور کنیم. در اینجا درسه بخش این تغییرات را بیان خواهیم کرد:
تغییرات ساختاری
در قانون قبل سازمان‌های مختلف وظایف مشخصی نداشتند. و تنها در آیین‌نامه هیئت وزیران مصوب سال 84، مشخصا به 12 دستگاه وظایفی محول شده بود. و درذیل کارگروه فرهنگی اجتماعی استانداری، برای ساماندهی کودکان کار و خیابان، اقداماتی انجام میشد، که بررسی عملکرد آنها و مقایسه آن با افزایش تعداد کودکان کار و خیابان، به وضوح ناکارآمدی این ساختارها را نشان می‌دهد.
اما در قانون جدید تمام دستگاه‌های ناکارآمد قبلی حذف شده‌اند و دستگاه‌های جدیدی مثل سازمان زندان‌ها و سازمان ثبت احوال، اضافه شده‌اند. و وظایف تمامی دستگاه‌ها به صورت دقیق، تعیین شده است. و البته به نسبت قوانین قبلی، ضمانت اجرایی بسیار بهتری وجود دارد.
مثلا دراین قانون مواردی مثل شناسایی و معرفی کودکان، نگهداری و حمایت و توانمندسازی این کودکان به عهده سازمان‌های بهزیستی، نیروی انتظامی، سازمان زندان‌ها، آموزش و پرورش، وزرات کشور، ثبت احوال و وزرات تعاون، کار و رفاه اجتماعی، گذاشته شده و هرکدام وظایف دقیق و مشخضی دارند.
طبق این قانون دفتر حمایت از اطفال و نوجوانان در قوه قضاییه باید تاسیس شود، و وظیفه اجرا و نظارت بر این قانون را به عهده بگیرد.
همچنین تاسیس و تقویت پلیس ویژه کودکان و نوجوانان در این قانون دیده شده، و راه برای تشکیل دادگاه‌های ویژه کودکان در دادگستری‌ها فراهم‌تر از قبل شده است.
تغییرات در سطح جرایم و مجازات‌ها
در این مورد جرم‌انگاری دقیقی نسبت به رفتارها و شرایطی که منجر به آسیب رساندن به کودک و نوجوان می‌شود، در نظر گرفته شده است. مثلا فراهم نکردن موجبات تحصیل کودکان، توجه نکردن به آنها در صورتی که منجر به آسیب‌های روانی شود، فرارکودکان، آزارهای جنسی، بهره کشی اقتصادی، قاچاق و معامله کودکان، فریب دادن آنان و اقداماتی که منجر به خودکشی آنها شود، برای همه این موارد و موارد دیگر جرم‌انگاری صورت گرفته است.
همچنین افزایش میزان مجازات‌ها، تغییر مثبت دیگری است که در این قانون اتفاق افتاده. در قانون قبلی حداکثر مجازات‌ها از درجه 5 تا 8 قانون مجازات اسلامی تعیین شده بود. اما در قانون فعلی در مواردی حتی مجازات‌ها تا درجه 3 ارتقا یافته است.
همچنین برای کارکنان دولت، کارکنان مراکز درمانی و همه افرادی که به نوعی مسئولیتی در قبال کودکان و نوجوانان دارند و در قانون به وظایف آنها اشاره شده، در صورت کم کاری و عدم انجام وظایف، مجازات تعیین شده است. حتی برای عموم مردم عادی نیز وظایفی در نظر گرفته شده که بی توجهی به آنها منجر به مجازات خواهد شد.
تغییرات در نقش و وظایف مددکاران
از نظر من مهم‌ترین نکته در قانون جدید، توجه بسیار زیاد به نقش مددکاران اجتماعی و اعطای وظایف تخصصی به آنان می‌باشد. که در جای جای قانون به آنها اشاره شده است.
طبق این قانون مددکاران اجتماعی می‌توانند به خانه، محل کار و هرجایی که کودکان در آنجا ممکن است در خطر باشند مراجعه کنند. و حتی در صورتی که خطر قریب الوقوعی متوجه کودکان باشد بدون نیاز به مجوز می‌توانند کودک را از آن محیط خارج کنند، و حداکثر تا 12 ساعت بعد به دادستان اطلاع دهند.
مددکاران در دادگاه حضور می یابند و گزارشات و اظهارات آنها در بسیاری از موارد بر رای نهایی قاضی تاثیر گذار است. البته که کار برای مددکاران با صدور رای دادگاه تمام نمی‌شود، و آنها باید بر روند اجرای رای نیز نظارت کنند. و در صورتی که تخلفی مشاهده کنند یا نقصی در اجرای حکم وجود داشته باشد، می‌توانند تقاضای بازنگری و تجدید نظر در دادگاه صادر کننده حکم قطعی، نمایند.
متن قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب سال 99
در اینجا ما سعی کردیم به بررسی قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بپردازیم. و مهم‌ترین بخش‌ها و تغییرات آن را به نسبت قوانین و آیین‌نامه‌های قبلی بررسی نماییم. در صورتی که مایلید متن کامل قانون را دریافت و مطالعه نمایید می‌توانید به این لینک در سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مراجعه کنید.
همچنین در صورتی که نیاز به کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره با کارشناسان مجرب موسسه ندای وکیل دارید، می‌توانید از طریق قسمت تماس با ما اقدام کنید، تا در اسرع وقت کارشناسان موسسه با شما تماس حاصل نمایند.
